Chur

Chur (niem. Chur, fr. Coire, wł. Coira, retoromański Cuira) - to stolica i największe miasto kantonu Gryzonia, liczące ok. 35 tys. mieszkańców, położone 120 km na południowy wschód od Zurychu , na prawym brzegu Renu. Ważny węzeł komunikacyjny, dobra baza wypadowa do zwiedzania Gryzonii i całej wschodniej Szwajcarii. Dojazd: autostradą 13 łączącą rejon wschodniego krańca Jeziora Bodeńskiego z Bellinzoną (zjazd 16 Chur-Nord lub 17 Chur-Süd); przez centrum miasta przechodzi droga szybkiego ruchu 3 prowadząca na północ mniej więcej równolegle do autostrady 13, zaś na południe do rejonu Sankt Moritz w Górnej Engadynie (➤ mapka)(➤ mapka).

W wielu przewodnikach Chur jest nazywany "najstarszym miastem Szwajcarii" - co ma mieć uzasadnienie w tym, że tereny, na których leży dzisiejszy Chur, były, jak wynika z badań archeologicznych, nieprzerwanie zamieszkałe co najmniej od początku trzeciego (a według niektórych źródeł - nawet czwartego) tysiąclecia p.n.e. W czasach starożytnych tereny te, zamieszkałe prze Retów (których potomkami mają być osoby należące do niewielkiej mniejszości narodowej w dzisiejszej Szwajcarii i północnych Włoszech, mówiącej wywodzącym się z łaciny językiem retoromańskim), zostały podbite przez Rzymian i przez pewien czas miały status prowincji rzymskiej, w której osada Curia Rhaetorum (dzisiejszy Chur) była jednym z ośrodków administracyjnych (a według niektórych źródeł od przełomu III i IV wieku nawet stolicą jednej z dwu części, na które Recja został wówczas podzielona).

Prawdopodobnie już w IV wieku Chur stał się siedzibą chrześcijańskiego biskupstwa (jednego z pierwszych na północ od Alp); pierwsze wzmianki o nim pochodzą z połowy V wieku. Po upadku Zachodniego Cesarstwa Rzymskiego rejon Churu należał przez pewien czas do królestwa Ostrogotów, a w VI wieku znalazł się pod kontrolą Franków. W X wieku Chur ucierpiał w wyniku najazdów Węgrów, a potem Saracenów, później jednak zaczął się dla miasta dobry okres rozwoju, co w znacznym stopniu było związane z korzystnym położeniem miasta na trasie jednej z najważniejszych szlaków handlowych łączących północ z południem Europy, w pobliżu kilku ważnych alpejskich przełęczy. W XII wieku biskup Churu otrzymał od ówczesnego cesarza tytuł książęcy i liczne przywileje.


W XIII wieku miasto, liczące już ponad 1000 mieszkańców, zostało otoczone murami obronnymi. Na początku drugiej połowy XIV wieku, w celu przeciwstawienia się władzy biskupów, a także rosnącym w siłę Habsburgom, próbujących podporządkować sobie tereny dawnej Recji, założony został związek wolnych gmin regionu, zwany Gotteshausbund, w którym Chur był głównym miastem i miejscem, gdzie przedstawiciele gmin zbierali się na narady. Pod koniec XIV wieku powstał drugi taki związek, Grauer Band, a kilkadziesiąt lat później trzeci - Zehngerichtenbund. W 1471 roku związki te zawarły sojusz tworząc tzw. Freistaat der Drei Bünde, zalążek dzisiejszej Gryzonii. Państwo to, którego ustrój i zachowanie wobec zewnętrznych podmiotów politycznych określała specjalna konstytucja, przetrwało do czasów napoleońskich, by w 1803 roku stać się kantonem Konfederacji Szwajcarskiej, znanym dziś jako Gryzonia (niem. Graubünden, fr. Grisons, wł. Grigioni, retorom. Grischun).

Ważnym wydarzeniem w historii miasta był tragiczny pożar, który 27 kwietnia 1464 roku zniszczył jego znaczną część; do odbudowy Churu w znacznym stopniu przyczynili się napływowi niemieccy rzemieślnicy, co z kolei miało istotne znaczenie dla zmiany dominującego w mieście i regionie języka, którym pierwotnie był retoromański - dziś dla ok. 80% ludności językiem ojczystym jest niemiecki, podczas gdy językiem retoromańskim mówi ok. 5% (podobnie jak włoskim). Drugim ważnym wydarzeniem historycznym było przyjęcie przez miasto, w XVI wieku, Reformacji - wtedy m.in. jeden z najważniejszych kościołów Churu, kościół św. Marcina (Martinskirche) został przejęty przez protestantów, chociaż miasto pozostało i pozostaje do dziś siedzibą diecezji rzymskokatolickiej, z katedrą Wniebowstapienia NMP (Kathedrale St. Maria Himmelfahrt) jako kościołem episkopalnym.


Chur leży na prawym brzegu Renu , w miejscu, gdzie Ren, przypływający tu z południowego zachodu, skręca na północ, w stronę Jeziora Bodeńskiego, i gdzie wpada do niego, jakieś 2,5 km na północny zachód od centrum starego miasta, rzeka Plessur (➤ mapka)(➤ mapka). Miasto jest ważnym wezłem kolejowym i drogowym. Jak wspomniano, w pobliżu Churu biegnie wzdłuż Renu autostrada 13, a przez centrum przechodzi droga szybkiego ruchu 3 prowadząca na południe w stronę przełęczy Julierpass i Górnej Engadyny (w centrum mmiasta droga ta nosi nazwę Grabenstrasse, na północ od Grabenstrasse - Masanserstrasse , a na południe od rzeki - Malixerstrasse . Markerem oznaczony jest główny dworzec kolejowy Churu, obsługujący zarówno Szwajcarskie Koleje Federalne (Schweizerische Bundesbahnen - SBB), jak zabytkowe Koleje Retyckie (Rhätische Bahn) - Chur jest w szczególności jednym z punktów końcowych słynnej linii kolejowej znanej jako Bernina Express (łączącej Chur z Tirano we Włoszech, via Sankt-Moritz i przełęcz Berninapass), uważanej za jedną z najbardziej malowniczych tras kolejowych w Europie.

Stare Miasto (Altstadt), z licznymi dobrze zachowanymi budynkami z XVI-XVIII wieku, rozciąga się mniej więcej między oznaczonym markerem skrzyżowaniem prowadzącej od głównego dworca kolejowego Bahnhofstrasse z Grabenstrasse (znanym jako Postplatz), położonym na wzgórzu zespołem sakralnym z katedrą i Pałacem Biskupim (Bischöfliche Schloss), oraz rzeką Plessur . Katolicka katedra pod wezwaniem Wzniebowzięcia NMP (Kathedrale St. Maria Himmelfahrt) pochodzi z XII-XIII wieku (konsekracja wschodniej części świątyni z ołtarzem głównym miała miejsce w 1178 roku). We wnętrzu warto zwrócić uwagę na obecny ołtarz główny z końca XV wieku, z cennym tryptykiem Jakoba Russa (którego dziełem jest też nagrobek biskupa Ortileba von Brandis), oraz liczne inne dzieła sztuki gotyckiej (m.in. malowidła ścienne w kaplicy chrzcielnej i sakramentarium) i romańskiej (m.in. w krypcie). Barokowy Pałac Biskupi, stojący na północ od katedry, pochodzi z pierwszej połowy XVIII wieku.

W pobliżu Postplatz, na północ od Grrabenstrasse, znajduje się jedno z ważniejszych muzeów Churu, Bündner Kunstmuseum - muzeum sztuki mieszczące się w neorenesansowej willi zbudowanej w drugiej połowie XIX wieku. Ekspozycja stała poświęcona jest przede wszystkim artystom szwajcarskim; muzeum organizuje też wystawy czasowe. Markerem oznaczone jest - położone w odległości ok. 500 m na północny wschód od Bündner Kunstmuseum, przy Masanserstrasse - muzeum przyrodnicze, Bündner Naturmuseum.

Na południe od Postplatz prowadzi Poststrasse , z wieloma zabytkowymi domami przy samej ulicy lub w pobliżu; jednym z nich jest częściowo otwarty dla odwiedzających oznaczony markerem XV-wieczny budynek ratusza (Rathaus), stojący w miejscu wcześniejszego budynku, zniszczonego we wspomnianym wielkim pożarze w 1464 roku. Poststrasse doprowadza do placu św. Marcina, Martinsplatz , przy którym stoi kościół św. Marcina, St. Martinkirche z końca XV wieku, pierwotnie katolicki, w XVI wieku przejęty przez protestantów. We wnętrzu warto zwrócić uwagę na stalle oraz na witraże autorstwa Augusta Giacomettiego.

Na tyłach kościoła św. Marcina, przy drodze prowadzącej od placu św. Marcina do katedry, stoi XVII-wieczny budynek mieszczący bodaj najbardziej interesujące muzum Churu - Muzeum Retyckie (Rätisches Museum), poświęcone historii i kulturze regionu, od czasów państwa Retów i Recji jako prowincji rzymskiej do naszych czasów.

Z innych interesujacych miejsc w Churze warto ponadto wymienić położony w północnej części Starego Miasta i otoczony budynkami mieszczącymi siedzibę władz kantonu plac znany jako Regierungsplatz (z obeliskiem zwanym Vazerol-Denkmal i upamiętniającym zjednoczenie w 1471 roku zjednoczenie trzech związków wolnych gmin dzisiejszej Gryzonii) oraz okolice jednej z głównych ulic handlowych Churu, Obere Gassse, prowadzącej od placu św. Marcina na zachód, w stronę bramy miejskiej (Obertor ) i głównego w mieście mostu na rzece Plessur. Mając w Churze nieco więcej czasu można też podejść do kościoła św. Luziusa (St. Luzi), z wieżą z charakterystycznym dwuspadowym dachem i wartą zobaczenia kryptą romańską.



Turystyka w najbliższych okolicach Churu, zarówno w lecie, jak w zimie, związana jest z płaskowyżem Brambrüesch, położonym w gminie Churwalden na wysokości ok. 1600 m n.p.m. Można się tu dostać z Churu działającą cały rok kolejką linową (Bergbahnen Chur-Dreibündenstein AG) której dolna stacja, położona niedaleko Obertor, oznaczona jest markerem , zaś górna stacja - markerem (można też na płaskowyż wjechać szosą z miejscowości Mali ).

W lecie płaskowyż Brambrüesch może być dobrym punktem wyjściowym do wycieczek pieszych lub rowerowych - jedną z najpopularniejszych tras jest widokowa trasa prowadząca z Brambrüesch przez Dreibündenstein (2174 m n.p.m.) do miejscowości Feldis , skąd można zjechać kolejką linową do Rhäzüns , a następnie autobusem wrócić do Churu.

W zimie rejon Brambrüesch staje się ośrodkiem narciarskim (Skigebiet Brambrüesch/Dreibündenstein), oferującym kilka wyciągów i ok. 20 km tras o różnym stopniu trudności, położonych na wysokości od 1170 do 2160 m n.p.m.. Spędzając urlop zimowy w Churze można też w czasie nie dłuższym niż godzina dotrzeć do parudziesięciu innych dużo większych niż Brambrüesch/Dreibündenstein ośrodków narciarskich, choćby do Flims na zachodzie, Arosy na południowym wschodzie (tereny Arosy są od niedawna połączone z terenami Lenzerheide), a także rejonu Davos czy nawet Sankt Moritz.