İshak Paşa Sarayı

İshak Paşa Sarayı - to częściowo zachowany, a częściowo zniszczony kompleks pałacowy zbudowany w latach 1685-1784 w pobliżu miejscowości Doğubeyazıt , w prowincji Ağrı, we wschodniej Turcji (➤ mapka)(➤ mapka). Obiekt, uważany za jeden z najwybitniejszych przykładów XVIII-wiecznej architektury osmańskiej, jest odwiedzany, jak się szacuje, przez ok. 150 tys. turystów rocznie. Dojazd: z Doğubeyazıt, niecałe 6 km na południowy wschód.

Zespół pałacowy İshak Paşa Sarayı, zwany w polskich źródłach zazwyczaj Pałacem Ishaka Paszy, a w literaturze angielskojęzycznej - Ishak Pasha Palace, jest w przewodnikach turystycznych wymieniany jako jeden z dwóch (obok słynnego pałacu Topkapı w Stambule) najważniejszych zabytków architektury osmańskiej w Turcji.

O ile wiadomo, kompleks zaczął budować w 1685 roku osmański dostojnik Çolak Abdi Paşa, pochodzący z dominującego w dużej części wschodniej Anatolii feudalnego klanu Cildiroglu (według jednych źródeł gruzińskiego, według innych ormiańskiego, według jeszcze innych - kurdyjskiego), wzbogaconego na pobieraniu myta od kupców podróżujących Jedwabnym Szlakiem prowadzącym przez kontrolowane przez Cildiroglu tereny. Kontynuować dzieło miały następne pokolenia rodziny, a ostatecznie budowę ukończył w 1784 roku, a więc po 99 latach, İshak Paşa (znany też jako İshak Paşa II), o czym ma świadczyć jedna z zachowanych w pałacu inskrypcji - stąd nazwa İshak Paşa Sarayı (Sarayı - pałac).

Ogólne rozplanowanie całego zespołu uważa się za typowe dla budowli osmańskich, aczkolwiek architektonicznie stanowi on mieszaninę stylów - osmańskiego, seldżuckiego i perskiego (a według niektórych opinii, także ormiańskiego i gruzińskiego). Pałac, zajmujący powierzchnię ok. 7600 m², stoi na wysokości 2000 m n.p.m. na górskim plateau opadającym ku północy, ku zachodowi i ku południu stromymi zboczami. Dostęp do pałacu umożliwia usytuowana od wschodu główna brama (w stylu seldżuckim), prowadząca do pierwszego z dwóch dziedzińców pałacu, wokół których zorganizowana jest struktura całości.

Pierwszy z dziedzińców zespołu, zewnętrzny, był zapewne przeznaczony dla kupców i podróżnych, a także dla ich koni i wozów. Na drugi dziedziniec mieli wstęp, o ile wiadomo, wyłącznie członkowie rodziny i ich goście. Otaczają go najważniejsze zabudowania kompleksu: pomieszczenia mieszkalne (podzielone na część przeznaczoną dla mężczyzn i część przeznaczoną dla kobiet - harem), jadalnia, pomieszczenia gospodarcze (jak kuchnia), także sala ceremonialna, meczet i mauzoleum (z sarkofagami rodziny Cildiroglu). Sam pałac, dwukondygnacyjny, miał podobno 366 pokoi, każdy z kamiennym kominkiem; cały zespół był wyposażony w bieżącą wodę, kanalizację i system centralnego ogrzewania (szczególnie ważny w we wschodniej Anatolii, znanej ze zdarzających się tu wyjątkowo silnych mrozów).

Kompleks jest częściowo zniszczony, m.in. dlatego, że w końcu XIX wieku i w pierwszych dekadach XX wieku kwaterowało tu wojsko (osmańskie, ale także czasowo rosyjskie). W złym stanie jest m.in. część zabudowań wokół pierwszego dziedzińca; także oryginalne dachy, które runęły, są zastąpione płytą z plexi. Od końca lat 50. XX wieku prowadzone są prace nad restauracją zabytku (utrudniające zwiedzanie).


W otoczeniu Pałacu Ishaka Paszy zachowało się wiele śladów wcześniejszej historii regionu, m.in. widoczny na zdjęciu obok mały meczet zbudowany podobno przez Selima I, sułtana panującego w Imperium Osmańskim w latach 1512-1520.

Powyżej meczetu widać ruiny starożytnej twierdzy, pochodzącej prawdopodobnie z czasów królestwa Uratru (XIII-VI wiek p.n.e.), używanej później także przez Bizantyjczyków, Seldżuków, wreszcie Osmanów. Z okolic meczetu i twierdzy roztacza się widok na całość kompleksu İshak Paşa Sarayı i jego otoczenie.